Writer: Gülsüm Tulum
Date: 22/12/2020
Harikalar diyarının çocukları diyorum onlara, dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi (DEHB) olan çocuklarımız.
Kendi hikayelerinin kahramanıdırlar her biri. Sadece küçük dokunuşlar gerekir sevgiyle ve sabırla. Sıra dışıdırlar, size inanılmaz gelen düşünceleri, gerçeğe dönüştürebilecekleri hayalleri vardır. Farklı çocuklar, farklı öğrenir, farklı öğretir ve farklı yaşarlar. Bu farklılıkları keşfetmek, çocuğumuzun kendi dünyası ve yeni tanımaya başladığı gerçek dünya ile arasında köprü kurmanın ilk adımıdır. Çocukluktan yetişkinliğe uzanan, eğlenceli, bazen yorucu yine de her anı değerli, uzun gibi gözüken, göz açıp kapatana kadar geçtiğini yıllar sonra anlayabileceğiniz, anne/baba olmanın ötesinde bir deneyim.
Hoş geldiniz benim dünyama sevgili anne ve babam; okula başlamadan önce, bulutların üzerinde dans eder, köpükten balonlarımla dünya ya mesaj gönderirdim. Hatta bir gün balonumun içine dileğimi yazıp şişirdim ve gökyüzüne bıraktım. Annem çocukları koruyan melekler olduğunu söylemişti, dileklerimizi gerçekleştiren melekler de vardır o zaman. Anneme anlattığımda gülümsedi ve “ Harika düşünmüşsün sen çok zekisin, dileğin bir gün gerçekleşir “ dedi, alkışladı. Okula başladım, yine aynı şeyleri yapıyorum, niye kimse beni görmüyor, alkışlar nerede? Hani okulda yeni arkadaşlarım olacaktı, niye benimle oynamıyorlar? Öğretmenimi üzüyor muyum? Dersimiz ne? Kitabım nerede? Yaralı köpeğin hikayesini okuyoruz. Bu köpek geçenlerde bizim sokakta gördüğüm köpeğe ne kadar çok benziyor. Havlamasının nedeni açlık mıydı acaba? Bugün de görürsem ona yemek verim. Simit yer mi acaba? Ooo zil çaldı, ders ne zaman bitti? Öğretmenim ne söyledi acaba? Ödev var mıydı? Niye böyle oluyor? Bende bir sorun mu var?
DEHB’lilerin ilk okul deneyimlerinde yaşadıkları sadece bir günün içinden, küçük bir zaman dilimi aktarmak istedim.
Sevgili anne/babalar küçücük kalplerinde kırıklar başlıyor ve akıllarından geçen cevabını bulamadıkları sorular. Görebiliyor musunuz çocuklarınızı şimdi? Kısa hikayem ile öncelikle DEHB’li çocuklarımız için görünmezlik perdesini kaldırmak istedim. “DEHB’li Çocuklarda Duygular Konuşuyor” başlıklı bir önceki makalemde çocuklarımızın duygularından bahsetmiştim. Okumak isteyenler için küçük bir hatırlatma olsun. Bugün Pandemi sürecinde evde online devam eden eğitim ve öğrenim sistemi çocuklarımızı nasıl etkiledi? Ebeveynler olarak sizler bu süreçten nasıl etkilendiniz? Ve hepimizin göz bebeği çocuklarımız için neler yapabiliriz, bunlardan bahsetmek istiyorum.
2020 Pandemi süreci tüm dünyayı yaşamın her alanında yeni arayışlar ve uygulamalara yönlendirdi. Kafalar karıştı, ebeveynler olarak çocuklarımızın bu süreçten nasıl etkilendiği hepimizin gündemi oldu. 2020/2021 Eğitim ve Öğrenim sistemimiz pandemi dönemini kontrole alabilmek ve sağlıkla atlatabilmek adına online sisteme dönüştü. Ebeveyn desteği özellikle ilk öğrenime yeni başlayan ve devam eden çocuklarımız için daha da önem kazandı. Okul çocuklarımız için sadece akademik öğrenim veren kurum değil, aynı zamanda birey olarak sosyalleşmeye adım attıkları oyun bahçeleridir. Yaşıtları ile iletişim kurmayı, oyuna dahil olmayı, öğrenirler. Davranışsal ve bilişsel gelişim DEHB’li olsun olmasın bütün çocuklarımız için önemlidir. Kısacık teneffüs zilleri eğitimin oyunla kazanım sağladığı dakikalardır. Çocukların okulda en çok sevdiği anların başında gelen teneffüs zilleri bugün evlerde çalıyor. Ebeveynler olarak eminim hepiniz bu süreçte elinizden gelenin en iyisini yapmaya çalışıyorsunuz.
Anne/Baba olmanın verdiği koruma içgüdüsü çok güçlüdür. Farkında olmadan gözlemci, destekleyici yanımız devre dışı kalabiliyor. Zaman zaman bunu hepimiz yaşıyoruz. Kendimizin farkında olmak dozunu kaçırdığımız koruyuculuk duygusundan sıyrılıp, doğru olan gözlemci, gerektiği kadar koruyucu alana hızlı bir geçiş yapmamıza yardımcı olur. Farkındalık tek başına hiçbirimizi istediğimiz yere taşımaz. Günü daha iyi yönetebilmek için ne yaparız? Zamanı programlarız, beklenmedik sürprizler için esnek saatler oluşturur, yeni aksiyonlara açık yaşarız. Deneyimlerimiz, öğretilerimiz her zaman bizlere yeni yaşam becerileri ekliyor. DEHB’li olsun olmasın bugün çocuklarımızın dünden daha çok destekleyici, onları gören ve her haliyle seven anne/babaya ihtiyaçları var. Yeni yaşam becerileri edinebilmeleri için fırsat verin çocuklarınıza. Yargılayıcı veya emir kipleri içeren cümleler yerine sorgulayıcı merak uyandıran cümleler kullanmayı tercih edin. Çocuklarınıza açık uçlu sorular
ile yaklaşın. 3N ( Neden, Niçin, Niye ) yasağı uygulayın kendinize. Anne olarak sık sık faydalandığım Dr. Zylowska’nın 2012 yılında dikkat ve konsantrasyon farkındalık önerisi “STOP” herkese önerebileceğim akılda kalıcı sihirli bir davranış formülü diyebilirim.
STOP: Dur
TAKE A BREATH: Nefes al
OBSERVE: Gözlemle (Dikkatin nerede, davranışın amacına hizmet ediyor mu?)
PROCEAD: İlerle (Dikkatinizi kişiye, konuya yönlendirin ve doğru amaca hizmet eden cümle, davranışı fark et ilerle )
Yeni yılı karşılamaya hazırladığımız süreçte siz umudu tercih edin. Korku, koşullu öğrenmeyi daha geniş ifadesi ile koşullu ve kısıtlayıcı yaşam becerilerini oluşturur. Umudun sınırları yoktur, gerçek değerlerinizi ve inançlarınızı besleyen duygudur. Çocuklarınızda sınırsız, kaynağı kendilerinde olan, onları hayallerine taşıyacak destekleyici bir yapılandırma için umudunuzu besleyin. Çocuklarımızın duygusal besin kaynağı ve rehberleri bizleriz. DEHB’li çocuklarda en çok görülen özgüven ve özdeğer eksikliğidir. Her iki duygu da korku ve kaygılardan beslenir. Çocuklarınız ile korku, kaygı duyguları arasına örebileceğiniz ilk duvar zaman yönetimi olur. Bugün zamanı planlayın, bunu çocuğunuzun da yapabilmesi için fırsat ve destek verin.
Bugün 24 saatten ibarettir, kısa ya da uzun vade hedeflerimiz içinse 24 saat ya da katları zamanımız vardır. Önce bugünü 24 saati planlayarak başlayabilirsiniz, sonraki zaman dilimleri içinse gerçekçi ve sürdürülebilir planlamalar yapabilirsiniz. Kendiniz için yaptığınız plana sadık kalın ve çocuğunuzun da kendi planına sadakat gösterebilmesi için destek verin. Keşfedin, keşfetmesi için destek verin. Koç olarak çocuklarda geriye dönük zaman planlaması yapmayı öneriyorum. Yani saat 09:00 derse başlaması gerekiyorsa,” kaçta kahvaltı masasından kalkmış olmalısın? Saat 08:15 kahvaltı masasında olmak için, kaçta duşa girmelisin? 07:45 Duşa girebilmek için kaçta uyanmış ve yataktan kalmış olmalısın? 07:30 Alarmını kurabilirsin, gün senin için 07:30’ da başlıyor”. Hepimizin 1 dakikası farklıdır, hele ki DEHB’de ve sanırım kadınlarda. “10 dakikaya hazırım” denir ve 20 dakika beklediğinizi fark edebilirsiniz. Çocuğunuzun 1 dakikasının gerçek zaman diliminde neye tekabül ettiğini birlikte keşfedin. Ve zaman planlaması yaparken bu ölçeği dikkate alın. Doğru zaman yönetimi size ve çocuğunuza kendi kişisel sınırlarınızı tanımanız ve sahip çıkmanızı sağlar. En önemlisi kendi değerlerinin, kişisel sınırlarının ve önceliklerinin farkında bir çocuk yetiştirmenize destek olur.
Kendine olan sadakatinin önüne düşen çakıl taşları da sana ait. Çocuklarınıza çakıl taşlarını sorabilirsiniz, TV, oyun, sosyal medya ve telefon bağımlılıkları. Teknolojinin içine doğmuş çocuklarımızı, pandemi sürecinde kontrollü kullanıma yönlendirmeye çalışmalıyız. Çakıl taşlarını görebildiyse çocuklarınız, her çakıl taşı için sabotajcıyı devre dışı bırakacak kelimeler üretebilirsiniz.” Sana hangi kelimeyi hatırlatırsam, harekete geçersin? Sihirli kelimeni kendine hatırlatmak için neler yapabilirsin ?” DEHB’li bireyler kısa vadede yaşayacakları eğlence ya da hazlara meyillidirler. O nedenle ulaşılmak istenen amacı netleştirip, kısa vade hedef gerçekleştirmelere bölebilir ve her kazanımı küçük ödüllerle eşleştirmesine teşvik edebilirsiniz.
DEHB’li çocuklar yaşıtlarına göre davranışsal ve bilişsel biraz geriden başlayabilirler. DEHB’ye eşlik eden Disleksi (okuma güçlüğü), Diskalkuli (matematik öğrenme güçlüğü), Disgrafi (yazılı anlatım güçlüğü) gibi farklılıklar olabilir. Bu gibi özel durumlarda doktorunuzun tavsiyesi ile, özel eğitim merkezi, ergoterapi gibi destekler çözüm odaklı olabilir. Bunların dışında çocuğunuzun güzel yazması, seri okuması zaman ile kazanım sağlayacak ve gelişecektir, hepimizin öğrenme süresi farkıdır. Benim önceliğim kekeleyerek okuyor olsa da, okuduğu hikayeyi anlıyor ve yorumlayabiliyor olmasıdır. Çocuklarınıza güzel oku yerine, hikayeyi okuduktan sonra, “Bana da anlatır mısın” diyebilirsiniz. Ve
“Ben bu hikayeden ne anlamalıyım, biraz açıklar mısın bana.” gibi muhakemeye teşvik eden yaklaşımlar sergileyebilirsiniz. Yaşam becerisi hız ile değil muhakeme ile güzelleşir, kazanca dönüşür. Arabanızın el frenini gerektiğinde çekmeyi bilmiyorsanız, hızının bir önemi kalmaz.
Sanırım bu nedenle benim yazılarım kısa olamıyor. DEHB’li ya da değil, çocuklar oyunla büyür, eğlenir, öğrenir. Hikayeler rehberlik eder, öğretmen ve sizlerin verdiği eğitimleri pekiştirmek için. Bir bakmışsınız kendi hikayelerini yazmaya, yaşamaya başlamışlardır. Kendi hikayelerinin kahramanları olmaları için bugün oynamalarına izin verin. Sahipleri değil koruyucuları, rehberleriyiz sadece. Hangi oyunları önerirsiniz diyorsanız, yılbaşı da yaklaşırken tombala diyebilirim size. Tombala, kelime oyunları, taklit oyunları, birlikte yazıp oynayabileceğiniz skeçler, satranç, dama bir çok şey üretilebilir. Bu soruyu çocuğunuza sormalı ve oyunun kurallarını birlikte koyup, kurallara bağlı kalarak çocuğunuzla birlikte olmanın tadını çıkarabilirsiniz.
DEHB ile yaşam onu tanıyarak kolaylaşır ve güzelleşir. Bir kaç kitap önerisi ile 2020 yılını kapatıyor, 2021 yılının hepimize umut ve şifa olmasını diliyorum.
Sevgiyle, mutlu yıllar.
DEHB ile Başarıya Ulaşmanın İlham Verici Yolları ( LAURIE DUPAR )
Hayata Hazır Gençler Yetiştirmek(DR. MEL LEVINE )
Zeki Ama Saplantılı( DR. THOMAS BROWN )
