Sessizliğin Estetiği, Zarafetin Gölgesi
Kışın sessizliğini en çok kediler taşıyor. Şehir hayatının yorucu temposu Aralık ayında biraz olsun yavaşlarken, pencere kenarına kıvrılmış bir kedinin dinginliği sanki hepimize aynı şeyi fısıldar:
“Nefes al. Kendine dön. Durmak suç değil.”
Soğuk günlerde sessizlik bir lüksse, kediler bu lüksün en incelikli sahipleridir. Gün ışığı azaldıkça gölgeler uzar, sokaklar boşalır ve insan kalabalığının karmaşası geri çekilir. İşte o anlarda, bir kedinin gözlerinde saklı o derin rehavet, bize unutmaya yatkın olduğumuz bir gerçeği hatırlatır: hayatın ritmi bazen kısılmalı, bazen yumuşamalı.
Bu sayıda kaleme aldığım yazı, tam da bu hissin kışın dinginliğiyle kedinin evrensel zarafetinin kesişiminde doğuyor. Çünkü kediler yalnızca evlerimizin sevimli sakinleri değil; aynı zamanda yüzyıllar boyunca sanatın, edebiyatın, modanın ve kültürün sessiz ama güçlü sembolleri olmuşlardır. Biraz gizem, biraz zarafet, biraz da özgürlük… Hepsi tek bir varlıkta toplanır.
Sanatta Kedinin Sessiz Devrimi
Tarihin en eski sanat eserlerine baktığımızda kediler hep oradadır. Antik Mısır’ın duvar resimlerinde tanrısal bir saygınlıkla dolaşır; hatta Bastet figürüyle dişiliğin, korumanın ve verimliliğin kutsal temsilcisi haline gelirler. Bu bile tek başına kedinin insan kültüründeki yerinin asla rastlantı olmadığını gösterir.
Bizans ikonalarında ise kediler evcilliğin simgesi olarak karşımıza çıkar. Osmanlı minyatürlerinde, özellikle de şehir yaşamını resmeden nakkaşların eserlerinde, köşede kıvrılmış bir kediye rastlamak sıradan bir ayrıntı değildir; gündelik hayatın zarif bir sembolüdür.
Fakat kedinin sanattaki asıl devrim niteliğindeki yükselişi, modern sanatla birlikte görünür hale gelir. Atölyelerinde yalnız çalışmayı seven ama çevrelerinde daima sessizce dolaşan kedileri ağırlayan ressamlar, bu canlıların ruh hallerinden, bakışlarından ve duruşlarından derin bir ilham almıştır.
Picasso’nun atölyesindeki kediler örneğin… Onların ani hareketleri, keskin duruşları ve meraklı gözleri Picasso’nun çizgilerine dinamizm katmış; figürlerine beklenmedik bir keskinlik kazandırmıştır. Kedinin bedensel akıcılığı, kübizmdeki kırık ve köşeli yapıyla tuhaf bir uyum yaratır. Sanki kedinin doğası, Picasso’nun sanatındaki özgürlük arayışıyla aynı dilden konuşur.
Klimt’in Eskizlerinde Kedi ve Dişil Figür
Gustav Klimt’in resmi olarak kataloglanmış başyapıtlarında kedi figürü merkezi bir motif olarak yer almasa da, sanatçının eskiz defterlerinde ve hazırlık çizimlerinde kadın bedeni ile hayvan formu arasında kurduğu sembolik ilişki dikkat çeker.¹ Özellikle 1900–1910 yılları arasına tarihlenen eskizlerde, kedinin kıvrak bedeni ve narin duruşu, Klimt’in kadın figürlerine atfettiği içgüdüsel zarafet ve sessiz güç kavramlarıyla görsel bir paralellik oluşturur.²
Bu çizimlerde kedi, çoğu zaman figürün yanında konumlanan bağımsız bir unsur olmaktan ziyade, kadın bedeninin akışına eşlik eden ya da onunla biçimsel olarak bütünleşen bir karşıtlık ögesi olarak okunur. Altın yaldızlı, süslemeci Klimt evreninde bu birliktelik, kadın figürünün kutsallıkla çevrelenmiş estetik hâline karşı, daha doğal ve sezgisel bir denge unsuru yaratır.³
Dolayısıyla “kediyle kadın” teması, Klimt’in dünyasında yalnızca betimleyici bir birliktelik değil; dişil gücün sessiz, içsel ve etkileyici bir ifadesi olarak, özellikle eskizler üzerinden izlenebilen kavramsal bir okumaya işaret eder.⁴
Ve tabii ki Theophile Steinlen. Art Nouveau döneminin en güçlü afiş sanatçılarından biri olan Steinlen, kediyi yalnızca resmetmemiş, ona yepyeni bir kültürel kimlik kazandırmıştır. Le Chat Noir, bugün hala Paris’in en çok fotoğraflanan ikonlarından biridir. Kediyi bir gece hayatı sembolüne dönüştüren, ona mistik bir sofistike tavır kazandıran Steinlen, aslında modern kent insanının ruhunu da özetler:
Biraz yalnız, biraz özgür, biraz da kendine ait bir dünyanın sahibi…
Kediler sanat tarihinde hiçbir zaman yalnızca “görünen” olmadı. Hep bir duygu taşıdılar:
Keder, yalnızlık, özgürlük, zarafet, oyunbazlık, hatta isyan…
Onlar bir ruh halinin tercümanıydı.
Moda Dünyasının Gizli İlham Perisi: Kediler
Sanatla sınırlı değil bu etki; moda dünyası da kedilerden beslenir. Üstelik bu ilham, çoğu zaman tasarımcıların duygusal bağıyla daha da derinleşir.
Karl Lagerfeld’in dünyaca ünlü kedisi Choupette, bunun en bilinen örneğidir. Choupette yalnızca bir evcil hayvan değildi; Chanel’in modern dönem estetiğini tamamlayan, Lagerfeld’in soğuk ve minimal çizgisine bir sakinlik ve yumuşaklık getiren bir ikondu. Kedi ile moda arasında kurulan bağ burada yalnızca “sevimlilik” üzerinden değil; disiplin, zarafet ve kendine özgü bir duruş üzerinden kurulmuştur.
Benzer şekilde Miu Miu, koleksiyonlarında sıklıkla kedilerin oyunbaz ama sofistike enerjisinden ilham alır. Bu marka için kedi, gençliğin özgür ruhunu ve dinamizmini temsil eder.
Gucci ise özellikle Alessandro Michele döneminde kedileri bir masal evreninin kahramanlarına dönüştürdü. Neredeyse büyülü bir hava içinde, mitolojik yaratıklarla aynı düzlemde ele alınan kedi motifleri, kıyafetlerde adeta birer koruyucu sembol gibi durdu.
Moda tarihine bakıldığında kedi figürünün hiçbir zaman “tatlı” bir detaydan ibaret olmadığı görülür. O, bağımsızlığın, kendine güvenen feminenliğin, minimal ve sade bir zarafetin işaretidir.
Aralık sayısında da bu sembolün bizde yarattığı karşılık oldukça net:
Sadelik, sıcaklık, içsel güç ve kendi ritmini koruyabilme cesareti.
Kültürde Kedi: Gece Işığı ve Sessiz Yol Arkadaşı
Kedilerin pop kültürdeki gücü de asla azalmadı hatta tam tersine, modern çağda daha da büyüdü. Çünkü günümüz insanının ruh haline en yakın sembollerden biri yine kedilerdir: bağımsız ama bağlı, mesafeli ama sıcak, sessiz ama derin…
Dünya çapında okunan romanlarda, film sahnelerinde, animasyonlarda, tiyatro oyunlarında hep bir kedi belirir.
Murakami’nin romanlarındaki kediler, yalnızca birer yan karakter değil; kahramanların bilinçaltına açılan gizli bir kapıdır. Murakami evreninde kedi kayboldukça bir bilinmezlik başlar; ortaya çıktıkça ise çözümün ayak sesleri duyulur.
Audrey Hepburn’ün omzunda beliren kediler ise sinema tarihine hem masumiyeti hem de modern zarafeti taşımıştır. O kediler, büyük ekranda bir aksesuar değil; Hepburn’ün sadeliğinin ve duruluğunun tamamlayıcısıdır.
Studio Ghibli filmlerindeki kediler ise bambaşka bir anlayış sunar. Bağımsızlığın, özgürlüğün, dünyaya oyunbaz bir mercekten bakabilmenin simgesidirler. “Kiki’s Delivery Service”teki Jiji örneğinde olduğu gibi, kediler bazen karakterin vicdanı, bazen arkadaşı, bazen de yolculuğunun metaforu olur.
Ve tüm bu örnekler bize aynı şeyi söyler:
Kediler kültürün içindeki en sessiz ama en etkili yol arkadaşlarıdır.
Kediden Öğrenilecek En Eski Ders: Kendine İyi Davran
Kedilerin gözünden hayata bakmak, aslında kendimize bakmaktır. Onlar yavaşlığın, farkındalığın ve kendi sınırlarını bilmenin ustalarıdır. Bir kediyi izlediğimizde, şu eski ama unutulan öğretiyi yeniden hatırlarız:
Kendine iyi davran. Yorulduğunda dur. Üşüdüğünde kıvrılıp bekle. Canın istemiyorsa hayır de.
Belki de kışın en büyük armağanı budur:
Durmayı, hissetmeyi ve kendimize dönmeyi öğretmesi.
Bu ay biraz onların gözünden bakalım hayata…
Sessizliğin içindeki ritmi, gölgelerin içindeki sıcaklığı ve sakinliğin içindeki gücü yeniden keşfedelim.
Çünkü kediler en çok bir şeyi bilir:
Kendine dönmek, kendine iyi davranmak ve kendi yolunu çizmek, hayatın en zarif sanatıdır.
Dipnotlar
- Weidinger, A. Gustav Klimt: The Complete Drawings. Prestel, 2002.
- Nebehay, C. Gustav Klimt: From Drawing to Painting. Thames & Hudson, 1994.
- Fliedl, G. Gustav Klimt 1862–1918: The World in Female Form. Taschen, 2012.
- Whitford, F. Klimt. Thames & Hudson, 1990.